Ikigo cy’Igihugu Gishinzwe Mine, Peteroli na Gaz (Rwanda Mining Board- RMB), giherutse gushyira hanze igitabo (Rwanda Mining Investment Pitchbook) kigaragaza uduce dushya twabonetsemo amabuye y’agaciro abashoramari bakwiriye kubyaza umusaruro.
Ni uduce dukungahaye ku mabuye ya Wolfram, gasegereti na coltan atunganywamo tungsten, tin na tantalum (3Ts).
Ni amabuye akenewe muri iyi minsi cyane, kuko atunganywamo ibyuma bikomeye bikoreshwa mu bwubatsi, mu ndege, mu bifaru, mu byogajuru, mu gukora imbunda, amasasu, ibikoresho by’ikoranabuhanga nk’ibitanda bya telefone, mudasobwa n’ibindi bikoresho by’ikoranabuhanga, gusudira n’ibindi.
Ni amabuye u Rwanda rukungahayeho cyane kuko rucukura toni ziri hagati ya 8.000-10.000 buri mwaka, umubare ushobora kwiyongera mu gihe uduce dushya twaba tubyajwe umusaruro.
Hagendewe ku biteganywa n’itegeko rigenga ubucukuzi bw’amabuye y’agaciro na kariyeri cyane cyane mu ngingo ya munani, ibirombe biri mu byiciro bitatu bijyanye n’ubuso.
Icya mbere ni icy’ibirombe bito bitarenza igipande kigira hegitari 50, icyiciro cya kabiri ni icy’ibirombe biciriritse kigira igipande cya hegitari 100, icyiciro cya gatatu ni icy’ibirombe binini bigira igipande cya hegitari 400 kuzamura
Uduce dushya twabonetsemo amabuye y’agaciro turi ku buso bwa hegitari 13.454 mu bice bitandukanye by’igihugu.
Turimo aka Binyeri kari ku buso bwa hegitari 50 kabarizwa mu Murenge wa Rukoma mu Karere ka Kamonyi, ndetse habonywe ko ari agace gakize kuri gasegereti.
Ni agace kazengurutswe n’ibindi birombe byatangiwe impushya birimo ibicukura gasegereti, coltan, amabuye ya lithium agezweho ku isoko muri iyi minsi na beryllium.
Utwo duce kandi turimo aka Juru kari mu Murenge wa Juru mu Karere ka Bugesera, kabonywemo amabuye y’agaciro ya Coltan, Wolfram na gasegereti ari ku buso bwa hegitari 1.354.
Ubushakashatsi bwakozwe mu 2014, bwagaragaje ko icyo gice gishobora kuba gifite toni zirenga 52.998 za gasegereti.
Amabuye y’agaciro kandi yabonetse mu gace ka Mamfu-Rwasama gaherereye mu Karere ka Gatsibo kabonetsemo amabuye ari ku buso bwa hegitari 1.300. Ni igice gikungahaye ku mabuye ya Coltan na gasegereti.
Mu tundi duce twavumbuwemo amabuye y’agaciro harimo aka Musenyi gaherereye mu Karere Bugesera. Amabuye yabonetse ku buso bwa hegitari 1.000 yiganjemo aya gasegereti na coltan yivanze na niobium.
Harimo kandi agace ka Remera gaherereye mu Karere ka Gatsibo. Ni agace kari ku buso bwa hegitari 4.025. Amabuye yabonetsemo yiganjemo aya gasegereti agera hafi muri toni 4.488 arimo ubutare n’andi.
Agace ka Rubiha gaherereye mu Karere ka Gatsibo na ko kabonetsemo amabuye ya coltan na gasegereti ari ku buso bwa hegitari 450.
Ibyo bice byiyongera ku cya Rubona-Gatunda giherereye ku buso bwa hegitari 925. Ni agace gaherereye mu mirenge ya Kiramuruzi na Kiziguro mu Karere ka Gatsibo. Kabarizwamo amabuye y’agaciro ya gasegereti
Uduce RMB yabonyemo amabuye y’agaciro turimo aka Rugarama kari ku buso bwa hegitari 2.175. Aka gace ko mu Karere ka Gatsibo ubushakashatsi bwasanze gakungahaye ku mabuye ya gasegereti.
Amabuye y’agaciro kandi yabonetse mu gace ka Rweru kari ku buso bwa hegitari 875 ko mu Karere ka Bugesera, aho na ko gakize ku mabuye ya gasegereti na Coltan.
Amabuye y’agaciro yanabonetse mu gice cya Rweru-Kivumvu kiri ku buso bwa hegitari 13.00 na cyo kiri mu gace ka Bugesera. Habonetsemo Coltan, gasegereti na Wolfram.
Umuyobozi w’Ishami rya RMB rishinzwe ubucukuzi bw’amabuye y’agaciro n’ubugenzuzi bwayo, Nsengumuremyi Donat, agaragaza ko mu ntego yo kuzamura umusaruro w’amavuye y’agaciro, hashyirwamo ishoramari rikwiriye, ari na yo mpamvu bagaragaje ibyo bice bishya.
Ati “Ibirombe twagaragaje bigaragaza ko birimo amabuye ku buryo abantu bashyizemo ishoramari byazamura umusaruro na wo ukajya mu nganda turi gushoramo imari.”
Avuga ibyo mu gihe u Rwanda rwashoye mu bijyanye n’inganda zitunganya amabuye y’agaciro, zirimo urwa Gasabo Gold Refinery, rufite ubushobozi bwo gutunganya toni 96 ku mwaka, urwa LuNa Smelter rutunganya gasegereti, rufite ubushobozi bwo gushongesha toni 360 za gasegereti buri kwezi, n’urwa Power Resources International Ltd rufite ubushobozi bwo gutunganya toni 120 za coltan mu kwezi.
Umuyobozi w’Ishyirahamwe ry’Abacuruzi b’amabuye y’agaciro mu Rwanda, Kagenga Innocent, asobanura ko kugaragaza utu duce bigiye gufasha abashoramari kumenya aho bagana.
Ati “Iyo bahashyize ku isoko Abanyarwanda natwe tuboneraho kugira ngo dupiganwe kandi usanga bitandukanye n’uko byakorwaga kera, aho umuntu ari we wagendaga agahitamo aho agomba gucukura nta bumenyi abifitiye. Ni ikintu cyiza cyane kizadufasha gucukura aho tuzi ko hakungahaye ku mabuye y’agaciro.”
Kugeza ubu u Rwanda rumaze gutanga impushya 136 ku bigo by’ubucukuzi bw’amabuye y’agaciro 99, impushya 18 z’ibigo bikora ubushakashatsi ku mabuye y’agaciro zahawe ibigo 17, impushya 76 ku bigo bicuruza ayo mabuye n’izindi eshatu ku biyongerera agaciro. Agaragaza ko utashora muri ibyo byose nta mabuye ufite.
Uretse 3Ts u Rwanda rufite na zahabu iboneka mu turere twa Gicumbi, Musanze, Burera, Nyamasheke, Rusizi na Nyarugenge, amabengeza akoreshwa mu mitako aboneka mu turere twa Ngororero, Muhanga, Ruhango, Sapphire aboneka mu Burengerazuba, Lithium n’andi ndetse ubushakashatsi burakomeje.
U Rwanda rufite intego y’uko mu 2029 ruzaba rubarura umusaruro mu bucukuzi bw’amabuye y’agaciro ungana na miliyari 2,2$, avuye kuri miliyari 1,7$ rwinjiye mu 2024.
TANGA IGITEKEREZO
AMATEGEKO AGENGA IYANDIKA RY'IGITEKEREZO CYAWE
Witandukira kubijyanye n'iyi nkuru; wikwandika ibisebanya, ibyamamaza cyangwa bivangura; wikwandika ibiteye isoni, Wifuza kubona byihuse ibivugwa/ibisubizo ku gitekerezo cyawe, andika email yawe ahabugenewe. Ibi bidakurikijwe igitekerezo cyanyu gishobora kutagaragara hano cyangwa kigasibwa.
Igitekerezo cyawe kigaragara nyuma y'isuzuma rikorwa na IGIHE.com , Murakoze!